Tuesday 26 April 2022

'बातमी' म्हणजे काय व बातमीचे सर्वसामान्य निकष

इंग्रजी प्रतिशब्द News हा ज्या अक्षरांपासून तयार झाला आहे त्या अक्षरांपासूनच North, East, West आणि South या चार दिशादर्शक शब्दांची सुरुवात होते. चहूबाजूंनी घडलेल्या घटनांचे येणारे वृत्त या अर्थी हा शब्द आहे. बातमी ही सत्याधारित असावी. बातमीमधील बातमीमूल्य (News Values) ठरवण्याचे सर्वमान्य निकष पुढीलप्रमाणे आहेत 


★ अकल्पित, नाविन्यपूर्णता, अनपेक्षितता: कुत्रा माणसाला चावणे ही नेहमी घडणारी घटना आहे. त्यात अकल्पित ज्याची कल्पना करता येत नाही असे, नाविन्यपूर्ण = पूर्वी कधी घडले नाही असे अनपेक्षित ज्याची अपेक्षा केली नव्हती असे काहीही नाही. पण माणसाने कुत्र्याला चावणे ही घटना मात्र क्वचित घडणारी म्हणजेच अकल्पित, नाविन्यपूर्ण आणि अनपेक्षित अशी आहे. त्यामुळे माणसाने कुत्र्याला चावणे ही बातमीमूल्य असलेली घटना आहे.


★ समयोचितता (Timeliness) : श्रोता-वाचक-दर्शकांची नाविन्याची आस, भूक, अपेक्षा  शिळ्या बातमीने भागत नाही. घटना घडल्यानंतर तात्काळ त्याचा तपशील सामान्य वाचकांपर्यंत ( वाचकांमध्ये श्रोते व दर्शक अंतर्भूत आहेत) पोहचवली तरच ती बातमी ठरते अन्यथा त्यातील बातमीमूल्य नष्ट होते.


★ जवळीक/सामिप्य (Proximity) : बातमी ग्राहकांच्या मानसिकतेचा विचार करून भौगोलिकदृष्ट्या जवळ असलेल्या घटना जाणून घेण्यात व त्या घटनेचा आपल्यावर काय प्रभाव होईल. याचे अंदाज बांधण्यात अधिक रूचि असते. तर कधी कधी हे सामिप्य भावनिक पातळीवरचे सुद्धा असते. त्यामुळे या संदर्भात आपल्या वाचकवर्गाचा कल लक्षात घेऊन स्थान सामिप्य आणि भावनिक सामिप्य यावर आधारित घटनांची बातमी म्हणून निवड करावी. 


★ उत्सुकता, कुतुहल (Curiosity) : मानवी बुद्धीची जाणून घेण्याची मूक म्हणजे कुतुहल आणि ते शमवण्यासाठी माणसाच्या मनात जागृत होणारी भावना म्हणजे उत्सुकता. या दोन्हीचे शमन करणे मानसिक शांति आणि बौद्धिक स्थैर्याकरता आवश्यक असते. उत्सुकता कोणाही विषयी, कशाही विषयी असू शकते. व्यक्ति, स्थान, घटना, रहस्य, सारेच उत्सुकतेला जन्म देतात. पण जी व्यक्ति वा घटना वा जे स्थान किंवा रहस्य मानवी मनात उत्सुकता निर्माण करू शकत नाही


★ महत्त्व (Importance) : कोणत्या वाचक श्रोता दर्शकांना कशाचे महत्त्व वाटेल याचे समीकरण मांडून सर्वसाधारण उत्तर शोधून घटनेतील बातमीमूल्य जोखावे लागते. 


जनसंपर्क…एक शास्त्रशुद्ध व्यवसाय

जनसंपर्काविषयी अगदीच थोडक्यात सांगायचे झाले तर विविध प्रकारच्या लोकांशी केलेला संपर्क म्हणजे जनसंपर्क. अलीकडच्या काळात व्यावसायिक उद्दिष्टां...